رقص های محلی ریشه در آیین و اسطوره هایی که از گذشتگان نقل شده، دارد. رقص های محلی ایران جزئی از فرهنگ و آداب رسوم ایران است که از گذشته تا به امروز نسل به نسل منتقل شده است. رقص محلی یا به اصلاح رقص فولکلوریک، کهن ترین حالت رقص است که بیانگر عادات، سبک زندگی مردم یک منطقه و عقاید است که به صورت حرکات موزون اجرا می‌شود. رقص های محلی ایران در دسته بندی های زیادی قرار می‌گیرند اما در ابتدا تصمیم داریم ریشه رقص های محلی ایرانی را بررسی کنیم با آنها آشنا شویم.
منشاء رقص های محلی ایران کجاست؟
مورخین و باستان شناسان بر این باورند که رقص ها بخش مهمی از فرهنگ انسانهای اولیه بوده است. انسانهای اولیه با استفاده از حرکات موزون و ریتمیک احساسات خود را به دیگران بیان و با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند. با گذشت زمان رقص ها و پایکوبی ها با موسیقی سنتی سازگار با نوع رقص، همراه شد. باستان شناسان بر اساس تصاویر باقی مانده از رقصنده ها بر روی مکان ها و آثار باستانی، تاریخچه رقص در ایران را به شش هزار سال قبل از میلاد تخمین زده اند. در گذشته انواع رقص های ایرانیان در قالب نمایش، بازی، مناسبت های مذهبی و جشن ها اجرا می‌شده است.
معروف ترین رقص های محلی ایران کدامند؟
در ایران به دلیل وجود اقوام و مناطق جغرافیای گوناگون نوع و سبک رقص ها با یکدیگر متفاوت هستند. هر یک از اقوام ایران برای نشان دادن شادی، غم رقص و پایکوبی مخصوص به خود را دارند. رقص های آذربایجانی، کردی، سیستانی، شمالی، بوشهری و خراسانی از شناخته شده ترین رقص های محلی ایران هستند.
رقص آذربایجانی
رقص محلی آذربایجانی یکی از شاخه‌های مهم فرهنگ و هنر مردم آذربایجان است که از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین فرهنگ‌های محلی این منطقه محسوب می‌شود. این رقص‌ها از دیرباز تا به امروز در مجالس مختلف، جشن‌ها و مراسمات مردم آذربایجان اجرا می‌شود و جزء عناصر مهم فرهنگی این ناحیه محسوب می‌شود. رقص آذربایجانی انواع مختلفی دارد که هر کدام از آنها در مناسبت های مختلف اجرا می‌شود که هر رقص معنا و مفهوم خاص خود را دارد. بعضی از رقص های آذری به صورت تک نفره و بعضی به صورت گروهی انجام می‌شود.
از معروف ترین انواع رقص های آذری می‌توان به رقص لزگی، رقص آسما کسمه و رقص یاللی اشاره کرد. رقص لزگی یک رقص ریتمیک و پر تحرک است که مردان به صورت جمعی می‌ایستند و هر نفر از جمع جدا شده و با حرکات سریع پا، دست، پنجه و دست های گره کرده هنرنمایی می‌کند. رقص آسما کسمه در شب عروسی اجرا می‌شود. زمانی که عروس به خانه داماد می‌رود همراهان عروس با این نوع رقص او را همراهی می‌کنند.
رقص کردی
رقص کردی را براساس نقش های روی سفالینه های باستانی کشف شده در کردستان، می‌توان به عنوان یکی از ریشه دار ترین و کهن ترین رقص های محلی ایران نام برد. رقص کردی یا «هَه لپَه رکی» که به معنی جست و خیز است، که بازتابی از صلابت، وحدت و یکپارچگی اقوام کرد را نشان می‌دهد. در رقص کردی مردان و زنان با لباس های محلی رنگی و کمربند، شانه به شانه در کنار یکدیگر می‌ایستند و معمولا دست های یکدیگر را می‌گیرند یا با قرار دادن دستها در پشت کمر به هم متصل می‌شوند.
در رقص کردی سه نوع الگوی، خطی، دایره و نیم دایره وجود دارد. در این رقص معمولا فردی که حرکات را بهتر انجام می‌دهد، به عنوان رهبر در ابتدای صف قرار می‌گیرد و ریتم رقص را به دیگر رقصنده ها منتقل می‌کند. رهبر یا «سرچوپی‌کیش» با در دست داشتن دستمال سفید که نشانه صلح است، شور و هیجان در صف ایجاد می‌کند. علاوه بر رهبر، رقصنده انتهای صف نیز دستمال سفید در دست دارد که نشان می‌دهد همه با هم برابر هستند. در بعضی رقص های خاص یک نفر از صف جدا می‌شود و با دو دستمال رنگی شروع به رقصیدن می‌کند که به آن رقص دو دستماله نیز می‌گویند.
رقص سیستانی
رقص سیستانی نوعی دیگر از رقص های محلی ایران است که پیشینه آن به بیش از سه هزار قبل برمی‌گردد. رقص سیستانی از آیین های قدیمی مردم سیستان است که مفاهیم و معانی زیادی دارد که علاوه بر این ها نشان دهنده سبک زندگی مردم سیستان است. رقص سیستانی نمایانگر قدرت، صلح و اتحاد مردم است. هر کدام از حرکات و ابزارهای رقص الهام گرفته از دل طبیعت است. رقص معروف سیستانی رقص شمشیر است که به آن رقص چوب هم گفته می‌شود.
رقص شمشیر یا رقص چوب، به صورت تک چوب و دو چوب انجام می‌شود که مسیر حرکت رقصنده ها به صورت دایره شکل است. در واقع چرخیدن دایره وار رقصندگان نشانه وحدت مردم و چرخیدن حول محور خدا است. در رقص تک چوب افراد با یک تکه چوب در به صورت گروه می‌رقصند و دیگران با تشویق به رقص آنها ریتم می‌دهند. رقص دو چوب توسط دو نفر اجرا می‌شود که هرکدام یک چوب در دست دارند و با ریتم موسیقی چوب های خود را بهم می‌کوبند. رقص شمشیر در واقع یک رقص رزمی و حماسی است که دو پهلوان روبروی هم قرار می‌گیرند و برای هم رجز می‌خوانند.
رقص شمالی
در خطه شمال کشور اقوام و محلی های زیادی زندگی می‌کنند که هر کدام آداب و رسوم مربوط به خود را دارند. بنابراین بر اساس هر محل و شهر شمالی رقص های محلی زیادی وجود دارد که هر کدام از آنها نشانه یک فرهنگ هستند. از معروف ترین رقص های شمالی می‌توان به رقص قاسم آبادی که متعلق به استان گیلان و رقص چکه سما متعلق به استان مازندران است، اشاره کرد.
رقص قاسم آبادی در واقع یک نوع رقص شاد و پر جنب و جوشی است که اکثرا توسط زنان با لباس های محلی رنگارنگ به نمایش در می‌آید. در این رقص بیشتر فعالیت های روزانه مثل: کاشت برنج، شالیکاری، برداشت نمایش داده می‌شود. رقص چکه سما اکثرا در مراسم های عروسی و جشن در مازندران انجام می‌شود.
رقص بوشهری
در بوشهر موسیقی یکی از مهم ترین رکن های فرهنگ مردم است. در بوشهر همه مناسبت ها از جشن ها تا مراسم های عزاداری، هرکدام موسیقی، حرکات و آداب مخصوص به خود را دارد. رقص های محلی در بندر بوشهر، آبادان، خرمشهر و بندرعباس به «رقص بندری» شهرت دارد.
در واقع ریشه رقص و آوازها بندری در این منطقه به کارگران آفریقایی و عربی که زمانی در ایران کار می‌کردند، برمی‌گردد. رقص بندری ریتمی تند دارد که همراه با ریتم شانه و دستها و انگشتان تکان داده می‌شود. در واقع تکان دادن دست ها نمادی از ماهیگیران در دریا هم است. در ادامه رقص، پاها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد و با حرکات خم و راست شدن رقصندگان همراه است.
رقص خراسانی
خراسان با توجه به متنوع بودن قومیت‌های گوناگون اما به صورت متحد در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. مردم خراسان برای کار های مختلف مثل کاشت، برداشت، نزول باران، موسیقی و رقص های خاص خود را دارند. رقص خراسانی یکی از رقص های محلی ایران است که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. از شناخته شده ترین مدل رقص در خراسان، رقص چوب است که این مدل رقص به قدرت بدنی بالا، انعطاف پذیری و چالاکی زیاد نیاز دارد.
رقص چوب حالات و جنبه رزمی و حماسی دارد که در بین مردم خراسان و سیستان با تفاوتی اندک رایج هستند. این نوع رقص چوب معمولا به صورت گروهی اجرا می‌شود که در ابتدا ریتم آرام است و به مرور تند می‌شود. در این رقص هر فرد دو چوب در دست می‌گیرد و با هر ضرب ساز دو قدم به جلو و یک قدم به عقب برمی‌دارد، به صورت ضربدری چوب ها را به هم می‌کوبد و با یک حرکت سریع یک چرخ کامل می‌زند. فرد مقابل نیز همین حرکات را تکرار می‌کند و در هر مرحله ریتم حرکات تندتر می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش کردیم معروف ترین رقص های محلی ایران را معرفی کنیم و به توضیح مختصری درباره هرکدام بپردازیم. پیشینه رقص در ایران به هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد باز می‌گردد. رقص های محلی ایران، به دلیل وجود فرهنگ، قومیت و آداب و رسوم های مختلف، از تنوع زیادی برخوردار است. هر کدام از رقص های محلی نشانگر آداب و رسوم خاص هر منطقه است و بنابر جغرافیا، کار و زبان متفاوت هستند. مردم از طریق رقص احساسات خود را در مراسم ها نشان می‌دهند.
سوالات متداول
1- رقص های محلی ایران، جز جاذبه ها محسوب می‌شود؟
بله با توجه به اینکه آداب رسوم هر منطقه با یکدیگر متفاوت است و رقص های محلی جز آداب و رسوم هستند. گردشگران برای آشنایی با سایر فرهنگ ها به دیگر شهرها سفر می‌کنند. این رقص‌ها غالباً با موسیقی محلی و لباس های سنتی رنگارنگ همراه هستند که برای مردمان ایران ارزش فرهنگی و اجتماعی زیادی دارند.
2- آیا رقص چوب فقط برای رقص سیستانی است؟
رقص چوب به جز رقص سیستانی که معروف ترین رقص است به دیگر رقص های محلی مثل: کرمانجی، بختیاری، قوچان و بعضی اقوام دیگر هم تعلق دارد.
3- چه رقص هایی برای مراسم نیایش و شکرگذاری انجام می‌شوند؟
در بیشتر رقص های محلی ایران منشا شکرگزاری دارد و تقریبا می‌توان گفت همه رقص ها ریشه در آداب شکرگزاری دارد.
