نرخ بهره (Interest Rate) یکی از مفاهیم بنیادی در بازارهای مالی است. بسیاری از تحلیل‌گران در پیش‌بینی روند آینده بازار فارکس و ارز دیجیتال، شاخص نرخ بهره در کشورهای قدرتمند از نظر اقتصادی را مد نظر قرار می‌دهند. در عین حال باید توجه داشته باشید که نرخ بهره یک مفهوم چند وجهی است و به چند زیرمجموعه تقسیم می‌شود. در این مطلب ضمن آشنایی با انواع نرخ بهره در ادبیات اقتصاد، نحوه محاسبه این شاخص را هم بررسی می‌کنیم.
نرخ بهره چیست؟
به زبان ساده، وقتی از کسی پول قرض می‌گیرید و هنگام پس دادن، مبلغ بیشتری نسبت به اصل پول باز می‌گردانید، مابه‌التفاوت ایجاد شده را نرخ بهره می‌گویند. نرخ بهره در بازارهای مالی نیز به همین صورت است به عبارت دیگر، نرخ بهره هزینه‌ای را که بانک‌ها و موسسات مالی بابت وام دادن دریافت می‌کنند، نشان می‌دهد.
انواع نرخ بهره
در این بخش، با انواع Interest Rate و ویژگی‌های هریک از آن‌ها آشنا می‌شویم.
1. نرخ بهره ساده (Simple Interest Rate)
نرخ بهره ساده (Simple Interest Rate) همان نرخ بهره پایه‌ای است که باید در ازای دریافت پول به بانک یا وام‌دهنده بپردازید. این نوع نرخ بهره بدون در نظر گرفتن عواملی مثل زمان، تورم، یا روال پرداخت محاسبه می‌شود. برای مثال، اگر مبلغ هزار دلار را با نرخ بهره سالانه ۵ درصد قرض بگیرید، نرخ بهره ساده آن در هر سال پنجاه دلار خواهد بود. برای محاسبه نرخ بهره ساده باید اصل پول را در نرخ بهره و دوره زمانی ضرب کنید. با توجه به اینکه در مثال فوق، نرخ بهره سالانه ذکر شده، بنابراین دوره زمانی را برای یک سال معادل 1 در نظر می‌گیریم.
2. نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate)
اگر نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate) مبنای کار باشد، بهره پول را به صورت دوره‌ای محاسبه و به مبلغ اصلی اضافه می‌کنند. به عنوان مثال فرض کنید که نرخ بهره به صورت ماهانه در نظر گرفته شود. بنابراین در دوره زمانی یک ساله، 12 بار نرخ بهره روی اصل پول محاسبه می‌شود و به همین دلیل باید مبلغ بیشتری را در مقایسه با حالت نرخ بهره ساده بپردازید.
3. نرخ بهره بین بانکی (Interbank Interest Rate)
نرخ بهره بین بانکی (Interbank Interest Rate) همان بهره‌ای است که بانک‌ها در ازای گرفتن وام‌های کوتاه‌مدت به هم پرداخت می‌کنند. بانک‌ها در بازار بین بانکی وجوهی را مبادله می‌کنند تا بتوانند نقدینگی خود را مدیریت کنند. میزان نرخ بهره بین بانکی به میزان پول موجود در بازار، نرخ‌های رایج، و قواعد و شرایط خاص قرارداد مثل طول مدت پرداخت بستگی دارد.
4. نرخ بهره اسمی (Nominal Interest Rate)
نرخ بهره اسمی (Nominal Interest Rate) بدون در نظر گرفتن تورم محاسبه می‌شود. البته این شاخص در بازارهای مالی چندان کاربرد ندارد. چراکه باعث می‌شود اثر تورم در ارزش دارایی‌ها نادیده گرفته شود.
5. نرخ بهره مؤثر (Effective Interest Rate)
نرخ بهره مؤثر (Effective Interest Rate) معمولاً بالاتر از نرخ بهره ساده است و میزان بدهی واقعی یک وام یا قرض را نشان می‌دهد. به بیان ساده‌تر، نرخ بهره مؤثر نشان می‌دهد که بعد از انجام محاسبات و در نظر گرفتن سود مرکب در طول زمان، باید چه مبلغی را در ازای وام دریافتی خودتان بازپرداخت کنید.
منظور از نرخ بهره ثابت و شناور چیست؟
نرخ بهره ثابت (Fixed Interest Rate) همان‌گونه که از نام آن نیز پیداست، با گذشت زمان تغییر نمی‌کند و مبلغ آن در طول دوره بازپرداخت وام ثابت می‌ماند. معمولا در زمان عقد قرارداد درخواست وام، این نکته ذکر می‌شود که نرخ بهره به‌صورت ثابت خواهد بود یا شناور. نرخ بهره شناور (Floating Interest Rate) در واکنش به متغیرهای اقتصادی مثل تورم، عرضه و تقاضای اعتبار، و تصمیمات بانک مرکزی درباره سیاست‌های پولی تغییر می‌کند. معمولاً نرخ بهره شناور بر اساس ضوابطی که در قرارداد وام مشخص شده است تعیین می‌شود.
تفاوت نرخ تنزیل و نرخ بهره چیست؟
یکی از اصطلاحات که معمولا با نرخ بهره اشتباه گرفته می‌شود، نرخ تنزیل (Discount Rate) است. کلمه تنزیل را در لغت می‌توان به‌صورت کسر مبلغ ترجمه کرد. در اصطلاح، نرخ تنزیل کمک می‌کند تا ارزش دارایی فعلی را در زمان مشخصی در آینده تشخیص دهید.
فرض کنید شما 100 میلیون تومان در اختیار دارید. بدیهی است که به دلیل وجود تورم، ارزش 100 میلیون تومان در سال آینده نسبت به امروز کاهش پیدا می‌کند. نرخ تنزیل کمک می‌کند تا ارزش این دارایی را در سال آینده برآورد کنید. فرض کنید نرخ تنزیل برابر با 20 درصد باشد. با استفاده از رابطه ریاضی زیر می‌توانید ارزش ریالی فعلی دارایی خود را در سال آینده محاسبه کنید:
1/(1+R)^N * PV = FV*
در رابطه فوق، PV و FV به ترتیب نشان‌دهنده ارزش فعلی و آتی دارایی هستند. R و N هم نرخ تنزیل و تعداد دوره را نشان می‌دهند. بنابراین ارزش فعلی 100 میلیون تومان با نرخ تنزیل 20 درصد در سال آینده به صورت زیر محاسبه می‌شود:
1/1+0.2 = 83.34PV = 100*
بنابراین ارزش فعلی دارایی شما در سال آینده برابر 83.34 میلیون تومان خواهد بود. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، مفهوم نرخ تنزیل با نرخ بهره کاملا متفاوت است.
رابطه تورم و نرخ بهره چیست؟
موضوع مهم دیگری که باید قبل از پایان این مطلب اشاره کنیم، رابطه تورم و نرخ بهره است. نرخ بهره یک ابزار سیاست پولی در اختیار بانک مرکزی هر کشور به منظور کنترل تورم است. زمانی که تورم روند افزایشی به خود می‌گیرد، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره، هزینه کسب‌وکارها برای دریافت وام از بانک‌ها را افزایش می‌دهد. این موضوع باعث می‌شود که تمایل برای دریافت وام کاهش یابد. در نتیجه جریان نقدینگی موجود در اقتصاد کاهش پیدا می‌کند. این اتفاق در کاهش نرخ تورم نقش موثر ایفا می‌کند.
برعکس، زمانی که تورم روند کاهشی به خود می‌گیرد، بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره، هزینه کسب‌وکارها برای دریافت وام از بانک‌ها را کاهش می‌دهد. این موضوع باعث می‌شود که تمایل برای دریافت وام افزایش یابد. در نتیجه جریان نقدینگی موجود در اقتصاد افزایش پیدا می‌کند. این اتفاق در بالا رفتن نرخ تورم نقش موثر ایفا می‌کند.
کلام پایانی
در این مطلب بررسی کردیم که منظور از نرخ بهره چیست و انواع آن به چند دسته تقسیم می‌شود. در پایان لازم است به این نکته اشاره کنیم که معمولا کاهش نرخ بهره باعث افزایش جریان پول در اقتصاد می‌شود و به همین دلیل یک سیگنال مثبت برای رشد بازارهای مالی به‌شمار می‌رود. این در حالی است که افزایش نرخ بهره به دلیل کاهش جریان پول در اقتصاد، معمولا موجب ریزش بازارهای مالی می‌شود.
