ایران، سرزمینی پهناور و کهن، با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، گویی گنجینه‌ای از شگفتی‌های طبیعی را در خود جای داده است. در میان این گنجینه‌ها، رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، همچون نگینی درخشان، خودنمایی می‌کنند و بلندترین قله‌های ایران و جنوب‌غرب آسیا را در دامن خود پرورانده‌اند. صلابت و عظمت این قله‌ها، گویی نمادی از تاریخ کهن و فرهنگ غنی ایران است. هر کدام از این قله‌ها، با داستان‌ها و افسانه‌های خود، رازهایی از دل تاریخ را برای ما بازگو می‌کنند و یادآور رشادت‌ها و فداکاری‌های مردمان این سرزمین هستند. در این مطلب، به کوه های ایران به ترتیب ارتفاع اشاره می‌کنیم.
اهمیت کوه های مرتفع ایران
کوه‌های مرتفع ایران، که همچون ستون‌های سنگی سر به فلک کشیده، در پهنه‌ی این سرزمین پهناور ایستاده‌اند، نقشی بس مهم و حیاتی در ابعاد مختلف زندگی انسان ایفا می‌کنند. از تأثیرگذاری بر آب و هوا و بارش‌ها تا ایجاد تنوع زیستی و زیستگاه‌های منحصر به فرد، کوه‌ها همواره یار و یاور مردم ایران بوده‌اند. یکی از بارزترین و حیاتی‌ترین نقش‌های کوه‌های مرتفع، تأمین منابع آب برای مصارف کشاورزی، شرب و صنعت است.
بارش برف و باران در ارتفاعات، سرچشمه‌ی رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی را تشکیل می‌دهد و حیات را در پهنه‌ی خشک و کم‌آب ایران تداوم می‌بخشد.کوه‌ها، گویی جزیره‌ای سرسبز در دل کویر هستند و تنوع زیستی بی‌نظیری را در خود جای داده‌اند. از گیاهان و جانوران منحصر به فرد که در ارتفاعات زندگی می‌کنند تا جنگل‌های انبوه و مراتع سرسبز، کوه‌ها گنجینه‌ای از ثروت‌های طبیعی را به ایران هدیه کرده‌اند.
ریشه‌های درختان و پوشش گیاهی کوه‌ها، مانند سدی در برابر فرسایش خاک عمل می‌کنند و از جاری شدن سیل و رانش زمین جلوگیری می‌کنند. همینطور، کوه‌های مرتفع، با منظره‌های بدیع و طبیعت بکر و دست‌نخورده، مقصدی ایده‌آل برای گردشگری و تفریح هستند. کوهنوردی، صخره‌نوردی، چادر زدن در طبیعت و لذت بردن از هوای پاک کوهستان، از جمله فعالیت‌هایی هستند که در کوه‌ها می‌توان از آنها لذت برد. در ادامه به معرفی کوه های ایران به ترتیب ارتفاع می‌پردازیم.
کوه دماوند بلندترین کوه ایران
اولین مورد برای معرفی مرتفع ترین کوه های ایران به ترتیب به قله دماوند می‌رسد. این قله با قامتی استوار و کهنسال 38500 ساله، در میان قلل سر به فلک کشیده ایران و جنوب غرب آسیا، خودنمایی می‌کند و با ارتفاع 5610 متر، عنوان بلندترین قله را به خود اختصاص داده است. این غول سپید برفی در آغوش البرز خفته و با شکوه و ابهت خود، هر ساله کوهنوردان و طبیعت‌گردان بی‌شماری را به سوی خود رهنمون می‌شود.
دماوند، گویی نگینی درخشان بر فراز البرز، چشم‌اندازهایی بدیع و تماشایی را به رخ بیننده می‌کشد. قله‌های مرتفع اطراف، دشت‌های سرسبز و مناظر طبیعی دست‌نخورده، هر کدام به تنهایی، گویی تابلویی بی‌نظیر از خلقت را به نمایش می‌گذارند. اما دماوند فقط در زیبایی ظاهری خلاصه نمی‌شود. این قله‌ی اسطوره‌ای، دارای چشمه‌های آب گرمی مانند اسک، وانه و لاریجان نیز هست که در فصول گرم سال، پذیرای گردشگران و کوهنوردان مشتاق سلامتی است. حمام کردن در آب گرم این چشمه‌ها، خستگی را از تن کوهنوردان می‌زداید و خاصیت درمانی آن، التیامی برای جسم و روح است. دماوند، نه فقط بلندترین قله ایران، بلکه نمادی از عظمت و شکوه طبیعت ایران است.
صعود به این قله، سفری به دل تاریخ و طبیعت است. سفری که سختی‌هایش با زیبایی‌های بی‌نظیرش جبران می‌شود و خاطره‌ای به یادماندنی را در ذهن هر کوهنوردی به یادگار می‌گذارد. پس اگر به دنبال تجربه‌ای منحصر به فرد و سفری به یاد ماندنی هستید، دماوند با آغوشی گرم، منتظر شماست تا با صعود به قله‌ی آن، بر بام ایران بایستید و عظمت و زیبایی این سرزمین کهن را از نزدیک لمس کنید.
علم‌کوه؛ غولِ برفی البرز
علم‌کوه، با قامتی استوار و ارتفاعی 4850 متری، پس از دماوند، دومین قله‌ی مرتفع ایران محسوب می‌شود و در میان قلل 4000 متری کشور، همچون نگینی درخشان می‌درخشد. این غولِ برفی در منطقه‌ی تخت سلیمان در استان مازندران، خودنمایی می‌کند و از شمال به کلاردشت و از جنوب به طالقان مشرف است. علم‌کوه، فقط یک قله‌ی مرتفع نیست، بلکه بزرگ‌ترین ناحیه‌ی کوهستانی یخچالی ایران را نیز در خود جای داده است. مجموعه‌ای از یخچال‌های دائمی در ارتفاع 400 متری، همچون نگینی یخی بر دامنه‌ی این کوه می‌درخشند.
سرچال، علم چال، تخت سلیمان، مرجیکش، خرسان، هفت خوان، چالون، شانه کوه و اسپلیت نام‌هایی هستند که بر این یخچال‌های عظیم گذاشته شده است. حضور این یخچال‌ها نه تنها زیبایی علم‌کوه را دوچندان کرده، بلکه منبعی غنی برای آب آشامیدنی در منطقه نیز محسوب می‌شوند. علم‌کوه، با دیواره‌ی شمالی بلند و صخره‌ای خود، به آلپ ایران نیز شهرت یافته و مقصدی ایده‌آل برای کوهنوردان و سنگ‌نوردان از سراسر جهان است. صعود به این قله‌ی چالش‌برانگیز، تجربه‌ای بی‌نظیر و به یادماندنی را برای هر کوهنوردی رقم خواهد زد.
کوه سبلان؛ قله‌ای افسانه‌ای، نگینی بر فراز آذربایجان
از نظر ارتفاع کوه های ایران به ترتیب، سبلان در رتبه سوم قرار دارد. سبلان، با قله‌ای به ارتفاع 4811 متر، سومین قله‌ی مرتفع ایران و یکی از مرتفع‌ترین قله‌های منفرد کشور است. این کوه آتش‌فشانی که در 35 کیلومتری غرب اردبیل و 25 کیلومتری جنوب شرق مشگین‌شهر واقع شده، با شکوه و ابهت خود، هر ساله کوهنوردان و طبیعت‌گردان بی‌شماری را به سوی خود رهنمون می‌شود. صعود به قله سبلان، فانتزی بسیاری از کوهنوردان است.
این صعود، نمادی از استمرار، تداوم و مقاومت در برابر سختی‌ها و چالش‌ها است. کوه‌نورد با هر قدمی که به قله نزدیک‌تر می‌شود، گویی به قله‌ی موفقیت در زندگی خود نیز نزدیک‌تر می‌شود. سبلان، فقط یک قله‌ی مرتفع نیست، بلکه منطقه‌ای بکر و دیدنی با عجایبی منحصر به فرد است. سرما در قله سبلان تقریباً دائمی است و بارش مداوم برف، یخچال‌های طبیعی عظیمی را در دل دره‌ها و دامنه‌های این کوه پدید آورده است. این یخچال‌ها، سرچشمه‌ی چشمه‌ها و رودخانه‌های متعددی هستند که نه تنها منطقه‌ی سبلان، بلکه کشورهای اطراف را نیز سیراب می‌کنند.
دریاچه‌ی زیبای روی قله سبلان نیز از همین منابع غنی تغذیه می‌شود و منظره‌ای بدیع و تماشایی را به وجود می‌آورد. سبلان، محل زندگی انواع حیوانات از خزندگان تا پرندگان و خرس‌ها است. در این منطقه می‌توان عقاب طلایی، عقاب ساده، خرس، روباه و سایر حیوانات کوهستانی را مشاهده کرد. یکی از مناظر دیدنی این منطقه، سنگی به شکل سر عقاب است که در بالاترین نقطه قله و رو به یال شرقی سبلان قرار دارد.
کوه تخت سلیمان؛ مهد رودهای خروشان
کوه تخت سلیمان با ارتفاع 4643 متر، در رده چهارم بلندترین کوه های ایران به ترتیب ارتفاع قرار دارد. کوه تخت سلیمان، در 20 کیلومتری جنوب غربی کلاردشت، در میان انبوهی از کوه‌ها و دره‌ها، خودنمایی می‌کند. این منطقه‌ی کوهستانی، شمالی‌ترین نقطه‌ی ایران را به خود اختصاص داده و از شمال به چالوس، تنکابن و سلمان شهر، از جنوب به طالقان، از غرب به دره سه هزار و از شرق به دره چالوس محدود می‌شود.
مسیر دسترسی به تخت سلیمان، از جاده‌ی کرج به چالوس می‌گذرد و پس از رسیدن به کلاردشت، باید به سمت آبادی‌های رودبارک حرکت کرد تا به این منطقه‌ی ییلاقی و سرسبز رسید.تخت سلیمان، فقط یک کوه ساده نیست، بلکه یکی از خوش‌آب‌وهواترین و زیباترین مناطق شمال ایران است. قله‌های علم کوه، تخت سلیمان و دندان اژدها که جزو بلندترین قله‌های ایران هستند، در این منطقه خودنمایی می‌کنند و مناظری بدیع و تماشایی را به وجود می‌آورند.کوهنوردی در تخت سلیمان، تجربه‌ای بی‌نظیر و به‌یادماندنی است.
صعود به قله‌های این منطقه، نه تنها به لحاظ ورزشی چالش‌برانگیز است، بلکه فرصتی برای مشاهده‌ی زیبایی‌های بی‌نظیر طبیعت نیز محسوب می‌شود. تخت سلیمان، سرچشمه‌ی رودهای بزرگی مانند گرمارود، آزارود، ناریان، سردآبرود، دوهزار و سه‌هزار و پراچان است. این رودخانه‌ها در سرچشمه‌ی خود بسیار پرآب و گوارا هستند و نوشیدن آب زلال آنها، لذتی وصف‌ناپذیر برای هر گردشگر و کوهنوردی به ارمغان می‌آورد.
قله لنگری؛ الماس درخشان البرز مرکزی در خط الراس مناره
قله لنگری، با ارتفاعی سر به فلک کشیده در رشته کوه‌های علم کوه و در امتداد خط الراس مناره خودنمایی می‌کند. این قله، تحت سیطره‌ی قله علم کوه قرار دارد و به عنوان یکی از قله‌های فرعی این غولِ برفی البرز شناخته می‌شود. لنگری از نظر ترتیب ارتفاع قله های ایران در جایگاه پنجم قرار دارد. مسیر صعود به قله لنگری از روستای پراچان آغاز می‌شود. این مسیر، به دلیل سختی و چالش‌های فراوان، تنها به کوهنوردان و سنگ‌نوردان حرفه‌ای با تجربه‌ی کافی توصیه می‌شود. بهترین زمان برای صعود به قله لنگری، فصل تابستان است. در این فصل، هوا مساعدتر است و احتمال بارش برف و یخبندان کمتر خواهد بود.
کوه هزاران؛ بام بلند جنوب ایران
هزاران، که به کوه هزار نیز شهرت دارد، با ارتفاع 4501 متر در جنوب شهرستان راین واقع شده است. این قله‌ی سر به فلک کشیده، عنوان بلندترین نقطه‌ی جنوب ایران و فلات مرکزی را به خود اختصاص داده است. همینطور، در بین قله های ایران به ترتیب بیشترین ارتفاع، هزاران در رتبه ششم قرار می‌گیرد. پوشش گیاهی متنوع این منطقه، دلیل نام‌گذاری آن به هزاران یا هزار بوده است. گویی هزاران رنگ و بو در دامنه‌های این کوه به هم آمیخته‌اند. در دامنه‌ی هزاران، روستاها و مناظر دیدنی فراوانی به چشم می‌آید.
آبشار راین و رودخانه‌های مرغزار و تهرود که سرچشمه‌ی آنها در این کوه است، از جمله این زیبایی‌ها هستند. در فاصله‌ی اندکی از هزاران، زیارتگاهی سنگی و چهارگوش قرار دارد که باستان‌شناسان آن را مشابه عبادت‌گاه‌های آناهیتا، الهه آب می‌دانند. روستای باب زنگی یا در زنگی که در دامنه‌ی این کوه زیبا واقع شده، مرتفع‌ترین منطقه‌ی مسکونی ایران لقب گرفته است. کوهنوردان می‌توانند با صعود از ضلع شمالی و گذر از جان‌پناه هزار خود را به قله‌ی این کوه مرتفع برسانند. جان‌پناه هزار، اقامت‌گاهی سنگی در ارتفاع 3100 متری این کوه است که می‌تواند پذیرای 25 نفر باشد.
بهترین زمان سفر به هزار کوه، از اوایل بهار تا اواخر تابستان است. در این فصل، شرایط آب و هوایی مناسب و طبیعت سرسبز، تجربه‌ای بی‌نظیر را برای شما رقم خواهد زد. در فاصله‌ی نزدیکی از هزاران، روستای گلوچار قرار دارد. این روستای زیبا با درختان ارس کهنسال پوشیده شده است. با صعود به قله‌ی هزاران، می‌توانید چادرهای عشایری را مشاهده کنید که به صورت فصلی در دامنه‌های سرسبز این کوه اقامت می‌کنند.آبشار راین نیز از دیگر جلوه‌های طبیعی این ناحیه است که خود از دیدنی‌ترین جاذبه‌های اطراف کرمان به حساب می‌آید.
قله قاش مستان؛ بلندترین کوه در دنا
رشته‌کوه دنا، با قله‌های سر به فلک کشیده و طبیعت بکر و دست‌نخورده، بلندترین چین‌خوردگی رشته‌کوه بزرگ زاگرس محسوب می‌شود. قله قاش مستان با ارتفاع 4420 متر، بلندترین قله‌ی این رشته‌کوه و در رده هفتم قله های ایران به ترتیب بیشترین ارتفاع است. رودخانه های ماربر ، تل گردل ، ریگان ، قر از دامنه‌های شمالی و رودخانه های آبزا ، بنرو ، سریس ، مهریانو کهگول از دامنه‌های جنوبی و رودخانه‌های خاله ، کال شور ، تیزآب و رود دز کرد از دامنه‌های شرقی این رشته کوه سرچشمه می‌گیرد. همینطور، در طول مسیر، پوشش گیاهی از قبیل بلوط، ارزن، بادام وحشی، گلابی وحشی، بید و پوشش علفی و بوته‌یی شامل گون، علف پشمکی، جو وحشی، پیاز کوهی و ریحان کوهی یافت می‌شود.
پایان کوه نوردی بر فراز قله های ایران
در این مطلب به کوه های ایران به ترتیب ارتفاع اشاره شد. شایان ذکر است که کوه‌های بلند ایران فقط قله‌های بلند و صخره‌ها نیستند، بلکه سرشار از زیبایی‌های طبیعی دیگر نیز هستند. غارهای متعدد، چشمه‌های پرآب، رودخانه‌های خروشان، دشت‌های سرسبز و جنگل‌های انبوه در این سرزمین پهناور وجود دارند که هر کدام گویی قطعه‌ای از بهشت هستند. حفاظت از این میراث طبیعی و گرانبها، وظیفه‌ای همگانی است. ما باید با کوه‌ها با احترام و مسئولیت‌پذیری رفتار کنیم و برای حفظ این گنجینه‌های بی‌نظیر برای نسل‌های آینده تلاش کنیم.
