موزه های تاریخی و باستانی ایران کدامند؟

میراث فرهنگی و تاریخی یک کشور نقش بسیار مهمی در شکل دهی به هویت و تاریخ یک کشور دارد. موزه های تاریخی، به عنوان نگهدارندگان گنجینه‌های باستانی و فرهنگی، در جلب توجه علاقمندان به تاریخ و هنر کشورها نقش اساسی ایفا می‌کنند. در ایران به دلیل وجود تاریخ و پیشینه باستانی موزه های تاریخی بزرگ و کوچکی در سراسر ایران وجود دارد که ارزش دیدن دارند. در این مقاله، به بررسی کامل موزه‌های تاریخی و باستانی ایران خواهیم پرداخت.

معرفی موزه های تاریخی در تهران

تهران همواره به دلیل داشتن جمعیت زیاد و پایتخت بودن در دوران مختلف، بسیاری از موزه های ایران را در دل خود جای داده است. در ابتدا به معرفی موزه های باستانی در شهر تهران می‌پردازیم و بعد به سراغ دیگر شهرها خواهیم رفت.

1- موزه ملی ایران؛ گنجینه قدیمی ایران

موزه ملی ایران اولین و قدیمی ترین موزه تاریخی ایران است که در سال 1312 در تهران بنا شد. در این موزه می‌توان گذر زمان از دوره پارینه سنگی تا دوران بعد از اسلام را مشاهده کرد. موزه ملی ایران از سه بخش مجزا تشکیل شده است. در بخش اول که مربوط به دوران پیش از تاریخ است، آثار مربوط به دوران پارینه سنگی که قدیمی ترین دوران زندگی بشر است تا اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد، زمانی که هنوز خط و نگارش به وجود نیامده بود را می‌توان مشاهده کرد.

در این بخش از موزه، آثاری مربوط به کهن ترین نقاشی ها روی سفال، مجسمه داریوش اول و باقی مانده اجساد که یک میلیون سال قدمت دارند، نگهداری می‌شود. بخش دوم موزه، مربوط به دوران تاریخی است که از اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد آغاز می‌شود و با از بین رفتن سلسله ساسانی، پایان می‌یابد. این قسمت از موزه با نگهداری اشیا و آثار مربوط به اولین تمدن ها مثل جیرفت، سیلک شروع می‌شود و با آثار حکومت هخامنشیان، سلوکیان، اشکانی و در نهایت حکومت ساسانی به پایان می‌رسد. بخش سوم موزه که هنر اسلامی نام دارد، آثار مربوط به دوران صدر اسلام تا دوران قاجار را نمایش می‌دهد.

2- موزه آبگینه؛ موزه سفال و شیشه

موزه آبگینه جزء اولین موزه های تاریخی سفال و شیشه در ایران است. در حال حاضر این موزه در خانه یکی از رجال سیاسی زمان قاجار به نام قوام السلطنه در تهران است. در موزه آبگینه بالغ بر دو هزار سفال و شیشه تاریخی که قدمت بعضی از آنها به هزاره دوم پیش از میلاد نیز می‌رسد، نگهداری می‌شود. این موزه از دو طبقه و پنج تالار تشکیل شده است که در تالار مینا و تالار بلور، قدیمی ترین آثار سفالی دیده می‌شود.

از آثار نفیس در این موزه سیلندرها یا لوله های شیشه ای هستند که از معبد چغازنبیل استان خوزستان به دست آمده است. همچنین سفال های دست ساز متعلق به دوران اشکانی و هخامنشی، ظرف های زرین دوران سلجوقی در این موزه نگهداری می شوند.

3- موزه رضا عباسی؛ نقاش عصر صفوی

رضا عباسی یکی از نقاش های معروف عصر صفوی است که اسم او بر روی این موزه گذاشته شده است. یکی از ویژگی های چشمگیر در این موزه این است که این موزه از پنج تالار تشکیل شده است که آثار آن بر اساس ترتیب زمانی چیده شده است که می‌توان تحول هنر و فرهنگ را در گذر زمان مشاهده کرد.

اولین تالار، تالار پیش از اسلام است که در این قسمت آثار سفالی مربوط به دوره هخامنشیان، اشکانی و ساسانی قرار دارد که بر روی این آثار طرح هایی الهام گرفته از طبیعت و حیوانات نقش بسته است. همچنین در این تالار کتابخانه هزار جلدی مملو از کتاب های تاریخی و فرهنگی وجود دارد.

تالار بعدی تالار های اسلامی 1 و 2 هستند که در این قسمت‌ها آثار مربوط به دوره اسلام تا سلجوقیان و تالار دوم آثار سلجوقی تا قاجار نگهداری می‌شود. این آثار شامل جواهرات، ظروف و منسوجات مربوط به این دوران ها وجود دارد.

آخرین تالارها یعنی تالار نگارگری و تالار خوشنویسی هستند. در تالار نگارگری، آثار موجود شیوه های نگارش در هر دوران را نشان می‌دهد. در تالار خوشنویسی نیز دست نوشته های به خط نستعلیق و شکسته از بزرگان قلم و خط های کوفی، نسخ و ثلث بر قرآن کریم مشاهده می‌شود.

📝بیشتر بخوانیم: کاوش در مکان های تاریخی ایران

آشنایی با موزه های تاریخی در دیگر شهرها

موزه ها و آثار باستانی تنها به شهر تهران محدود نمی‌شود. از آنجایی که ایران مهد تمدن است، در هر گوشه از ایران می‌توان آثاری مربوط به گذشتگان را مشاهده کرد. در ادامه موزه های تاریخی و باستانی که در دیگر شهرهای ایران است را معرفی می‌کنیم.

1- موزه آذربایجان؛ دومین موزه تاریخی

موزه آذربایجان در دل سومین شهر بزرگ ایران تبریز قرار دارد. موزه آذربایجان دومین موزه تاریخی ایران است که آثار و اشیا باستانی کمیاب و ارزشمندی را دل خود نگهداری می‌کند. با توجه به اینکه این موزه شامل سه طبقه و زیرزمین است اما به علت کمبود فضا آثار محدودی به نمایش گذاشته شده است. این موزه دارای دوازده هزار قطعه آثار هنری و عتیقه مربوط به دوران پیش از اسلام و اسلام است.

اگر از طبقه زیرزمین موزه شروع کنیم مجسمه هایی از سرگذشت انسانها و مسیری که طی سال ها سپری کرده اند را می‌توان دید. هنگامی که وارد طبقه همکف شویم اشیا، سفال و ظروف هفت هزار ساله ای که مربوط به دوران پیش از اسلام است مشاهده می‌شود. در طبقه اول نیز آثار باستانی، مهرها و قفل های مربوط به قرن ششم هجری نگهداری می‌شود.

2- موزه تخت جمشید

موزه تخت جمشید از دیگر موزه های تاریخی ایران است که در شیراز و در کنار سایت تاریخی تخت جمشید قرار گرفته است. این موزه یکی از بناهای باستانی تخت جمشید است که بازسازی شده است و آثار مربوط به دوران هخامنشیان، قبل از اسلام و بعد از اسلام را روایت می‌کند. در این موزه آثار گوناگونی مانند: ظروف سفالی، تابوت سفالی، تندیس سر خشایار شاه، مهرهای دوره هخامنشی، آثار سوخته از حمله اسکندر، لوح ها و کتیبه ها مربوط به هخامنشیان را روایت می‌کند.

3- موزه پارس یا عمارت فرنگی

از دیگر موزه های تاریخی در شیراز، موزه پارس است. موزه پارس علاوه بر اینکه آثار باستانی گذشتگان را نمایش می‌دهد آرامگاه کریم خان زند هم در این عمارت قرار دارد. قسمتی از این موزه آثار باستانی مربوط به دوره های پیش از اسلام و دوران مختلف هخامنشیان، ساسانیان را روایت می‌کند. دیگر قسمت های این موزه نیز به مربوط به بعد از اسلام و دوران تاریخی است که آثار هنرمندانی مثل: صادق نقاش در آن به چشم می‌خورد.

4- سایت موزه گوهر تپه

سایت موزه گوهر تپه در استان مازندران، به عنوان یکی از مهم‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی ایران شناخته می‌شود. این سایت با باز کردن دروازه‌ای به عصر آهن، امکان مشاهده آثار باستانی و زندگی روزمره اهالی این منطقه را فراهم می‌کند. در دوران باستان مردم در کوه ها و غارها در این منطقه زندگی می‌کردند. کم کم با تغییر سبک زندگی و بیرون آمدن از غار باعث پیدایش گوهر تپه و یکجانشینی شدند.

بعد از گذشت سالیان با حفاری باستان شناسان، این منطقه به یک موزه فضای باز تبدیل شد. با رفتن به این سایت موزه می‌توان اجساد دفن شده در این منطقه به همراه اشیا که در زمان خاکسپاری با آنها دفن می‌شدند را مشاهده کرد. همچنین می‌توان از ابزارهای که در زمان غارنشینی استفاده می‌شده است مثل: نیزه، خنجر، آسیاب، ابزارهای سنگی برای تکه کردن گوشت و لوازم جنگی بازدید کرد.

سخن نهایی

موزه‌های تاریخی ایران، سرگذشت فرهنگ و تمدن این سرزمین را در قالب آثار هنری و تاریخی به نمایش می‌گذارند. این مجموعه‌ها، جاذبه‌های گردشگری مهمی هستند و به نقل از گذشتگان می‌پردازد. موزهای تاریخی ایران مثل: موزه ملی، موزه آبگینه، موزه رضا عباسی، موزه آذربایجان، موزه تخت جمشید، موزه پارس و موزه گوهر تپه از موزه های باستانی هستند که بیانگر زندگی گذشتگان می‌باشند.