موزه ها به عنوان نمایشگاه‌های فرهنگی و تاریخی، نقش بسیار مهمی در حفظ و انتقال آثار هنری و تاریخی گذشتگان دارند. ایران با تاریخی غنی و فرهنگی پربار، دارای مجموعه‌ای از موزه‌های منحصر به فرد است که ارزش هنر، تاریخ و ادبیات این سرزمین را به نمایش می‌گذارند. موزه های ایران یکی از انواع جاذبه های گردشگری است که می‌تواند نظر هر فردی که مشتاق هنر و فرهنگ ایران است را به خود جلب کند.
همچنین ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل وجود تمدن های کهن و آداب و رسوم های مختلف، موزه های زیادی را در دل خود جای داده است. بنابراین به دلیل تنوع زیاد موزه ها ما در اینجا به بررسی مهم ترین و معروف ترین موزه های ایران می‌پردازیم.
تهران مرکز موزه های ایران
از آنجایی که تهران نسبت به دیگر شهرهای ایران به مدت زیاد به عنوان پایتخت انتخاب می‌شده است، اکثر موزه ها در این شهر متمرکز شده اند. بنابراین در ابتدا به معرفی معروف ترین و بهترین موزه های ایران در تهران اشاره می‌کنیم.
1- موزه ملی ایران
یکی از بزرگترین و مهمترین موزه‌های ایران، موزه ملی ایران است که در تهران قرار دارد. یک طراح فرانسوی به نام آندره گدار با الهام گرفتن از طاق بستان این موزه را طراحی و توسط معماران ایرانی، عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی ساخته شده است. این موزه به عنوان گنجینه‌ای از آثار باستانی، هنرهای زیبا و اشیاء قدیمی با ارزش معروف است. ساخت این موزه به سال 1316 بازمی‌گردد و از آن زمان تا به حال دستخوش تغییراتی نیز شده است. موزه ملی ایران از دو ساختمان مجزا تشکیل شده است.
بخش اول موزه، ایران باستان یا پیش از تاریخ است که در آن آثاری از دوره پارینه سنگی که قدمت آنها به بیش از یک میلیون سال پیش برمی‌گردد، نگهداری می‌شود. بخش دوم، موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران است که در سال 1376 در یک بنای الهام گرفته از کاخ ساسانی، احداث شده است. در این موزه بسیاری از گنجینه‌های تاریخ هنر اسلامی دوره‌های پادشاهی بعد از اسلام در ایران، قرار دارد.
2- کاخ موزه گلستان
در تهران اولین اثر ثبت شده در یونسکو موزه کاخ گلستان است که قدمت آن به دوران صفویه باز می‌گردد. اهمیت کاخ گلستان از آنجایی شروع شد که بعد از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، پادشاهان زیادی این کاخ را به عنوان اقامتگاه خود در تهران انتخاب می‌کردند. قدمت کاخ گلستان به زمان صفویه برمی‌گردد اما بنای زیادی از آن دوره باقی نمانده است. دوران شکوه و جلال این کاخ به عهد پادشاهان قاجار برمی‌گردد که بناها و عمارت‌های باشکوهی از این دوران را در خود جای داده است.
علاوه بر اهمیت تاریخی کاخ گلستان، این بنا شاهکارهای هنر سفالگری، نقاشی و ادبیات ایران را نیز نمایش می‌دهد. در این عمارت 13 بنای دیدنی دیگر ایجاد شده است که دیدن هر کدام از آنها خالی از لطف نیست. این بناها عبارتند از: شمس‌العماره، تالار سلام، تالار آینه، ایوان تخت مرمر، حوضخانه، کاخ ابیض، خلوت کریمخانی، تالار عاج، تالار الماس، تالار برلیان و حوضخانه عمارت بادگیر، تخت مرمر.
3- کاخ موزه سعدآباد
موزه سعدآباد در یکی از خوش آب و هوا ترین منطقه تهران قرار گرفته است. به همین دلیل در زمان قاجار مکانی برای ییلاق کردن پادشاهان قاجاری بود. بعد از به قدرت رسیدن رضاخان پهلوی این کاخ گسترش پیدا کرد و بناهای زیادی در فضای این کاخ ساخته شد و محل دائم زندگی رضاشاه شد. بناهای مختلف در کاخ سعد آباد هرکدام نمایش دهنده گنجینه ای از تاریخ و هنر هستند. کاخ موزه سعدآباد نیز مانند موزه ملی از 18 بنای مجزا تشکیل شده است که در حال حاضر هر بنا به یک موزه جداگانه تبدیل شده است.
از معروف ترین کاخ های سعدآباد تنها کاخ سفید و کاخ سبز، برای بازدید آزاد هستند. از باشکوه ترین بناهای سعدآباد موزه هنر است که در آن نقاشی های خیره کننده ایی به سبک غربی و شرقی به چشم می‌خورد. کاخ موزه هنر به دلیل اینکه در زمان رضاشاه با سنگ های مرمر سیاه تزئین شده است به کاخ سیاه نیز معروف است.
همانطور که در کاخ سعدآباد قدم می‌زنید می‌توانید از دیدن دیگر کاخ ها و تالارها به نام های: کاخ موزه ملت، موزه آب، موزه پوشاک سلطنتی، موزه استاد حسین بهزاد، موزه آشپزخانه سلطنتی، موزه برادران امیدوار، موزه استاد فرشچیان، موزه هنر ملل، موزه هنرهای زیبا، موزه سلاح‌های درباری و موزه خط و کتابت میرعماد و دیگر قسمت ها هم لذت ببرید.
4- موزه جواهرات
موزه جواهرات یکی از ارزشمندترین موزهای ایران است که توانسته در دل خود گرانبهاترین و ارزشمندترین جواهرات جهان را که طی چندین قرن جمع آوری شده را نگهداری کند. با تاسیس بانک مرکزی در سال 1339 تمامی جواهرات ارزشمند در حکومت های گذشته مثل: الماس کوه نور، کره جواهرنشان، تخت طاووس، جقه نادری به بانک مرکزی سپرده شد. درحال حاضر نیز این مجموعه در اختیار بانک مرکزی گسترش پیدا کرده و دیگر جواهرات دوره پهلوی مثل تاج و نیم تاج پهلوی، فلزات و سنگ های گرانبها، شمشیر و سپر نقره، انواع زیورآلات تزئینی و خیلی از آثار دیگر در این موزه نگهداری می‌شود. این مجموعه به قدری گرانبها است که امکان قیمت گذاری ندارد.
5- موزه هنرهای معاصر
اگر به دنبال برترین آثار هنری ایران و جهان هستید، حتما باید یک سر به موزه هنرهای معاصر بزنید. این مجموعه که در سال 1356 توسط فرح پهلوی با الهام از بادگیرهای کویری ایران تاسیس شد گنجینه ایی از آثار هنری اروپا و آمریکای قرن 19 و 20 است. در این مجموعه آثار هنرمندانی چون سهراب سپهری، پیکاسو، ماگریت، پولاک، ارنست، گوگن و جاکومتی که هر کدام سبک هنری خود را دارند جای گرفته است. در این موزه می‌توان کارهای ارزشمندی از سبک های پاپ آرت، فوتو رئالیسم، مفهومی و مینیمالیسم تماشا کرد و به بازدیدکنندگان امکان مشاهده روند تحولات هنری در دوران معاصر را می‌دهد.
همانطور که گفته شد در تهران به دلیل پایتخت بودن موزه های بسیاری وجود دارد که ما به معروف ترین های آن اشاره کردیم. موزهای موزه دفاع مقدس، موزه آبگینه، کاخ نیاوران، موزه سینما، باغ نگارستان، موزه زمان، باغ موزه هنر ایرانی، موزه ملی ملک و دیگر موزه های کوچک و بزرگ در تهران هستند که می‌توانید از آن ها بازدید کنید.
اسامی موزه های ایران در دیگر شهرها
از معروف‌ترین و مهمترین موزه های ایران در دیگر شهرها می‌توان به موزه های زیر مختلف اشاره کرد که بازید از آنها خالی از لطف نخواهد بود.
1- موزه آذربایجان تبریز
موزه آذربایجان بعد از موزه ملی دومین موزه ارزشمند باستان شناسی است که در سال 1341 در شهر تبریز بنا شده است. طراح این موزه نیز آندره گدار بود که با کمک اسماعیل دیباج رئیس وقت اداره فرهنگ تبریز این بنا را ایجاد کردند. این موزه علاوه بر اهمیتی که برای باستان شناسان دارد، نمایشگر دوران کهن و تاریخی ایران است. این موزه دارای مجموعه کاملی از آثار سفالی شهر جیرفت، کتابخانه سه هزار جلدی، سکه های قدیمی، مجسمه های سنگی و بشقاب های زرین دوران ساسانی است که شما را به اعماق تاریخ فرو خواهد برد.
2- موزه پارس شیراز
از دیگر موزه های ایران، موزه پارس شیراز است که در سال 1315 در کنار مقبره کریم خان زند بنا شده است. در این موزه که معماری آن به صورت یک بنای هشت ضلعی است، آثار باستانی مربوط به قبل و بعد از اسلام نگهداری می‌شود. این موزه به عمارت کلاه فرنگی نیز شهرت دارد.
3- موزه آب یزد
کم آبی یکی از معضلات همیشگی مناطق مرکزی و کویری ایران بوده است. در گذشته این معضل بیشتر بوده بنابراین با راهکارهای و ابزارهای که اختراع شد، آب مورد نیاز خود را استخراج می‌کردند. موزه آب در یزد، در واقع مجموعه ایی از ابزارها و وسایل مربوط به حفر قنات و کتاب های مربوط به حفاری و مدیریت آب در گذشته است. این موزه علاوه بر اشیا و ابزار ارزشمندی که دارد، در یک خانه تاریخی یزد که معماری منحصر به فردی دارد بنا شده است که دیدن معماری موزه نیز بر اهمیت این موزه می‌افزاید.
4- موزه موسیقی اصفهان
شاید زمانی که اسم موزه به گوشتان می‌خورد در ابتدا به آثار باستانی و اشیا قدیمی فکر کنید. اما موزه موسیقی اصفهان یکی از موزه های تامل برانگیز در زمینه موسیقی و آلات موسیقی است که در سال 1394 تاسیس شده است. مهرداد جیحونی و شهریار شکرانی از بنیانگذاران این موزه هستند که خود از موسیقی دانان سنتی، مطرح هستند.
بعد از تاسیس، این موزه به قدری مورد استقبال و حمایت قرار گرفت که توانست از شورای بین المللی موزه ها، عنوان بهترین موزه خصوصی ایران را دریافت کند. در این موزه علاوه بر اینکه با بیش از 300 نمونه از آلات موسیقی ملی و محلی آشنا می‌شوید، نحوه استفاده و نوع آوای هر ساز نیز به شما نمایش داده می‌شود.
5- کاخ مرمر رامسر
رامسر به دلیل موقعیت مناسبی که در منطقه شمال ایران دارد مقصد بسیاری از گردشگران است. یکی از جاذبه های رامسر کاخ مرمر است. کاخ مرمر در زمان رضا شاه در یک باغ دلگشا و سرسبز ساخته شده است که می‌توان از فضای آن برای عکاسی هم استفاده کرد.
از ویژگی های خیره کننده این کاخ می‌توان به معماری آن اشاره کرد که ترکیبی از فضای ایرانی، اروپایی و روسی است. این عمارت با آثاری نفیس و وسایل منحصر به فردی آراسته شده است. کاخ مرمر مجموعه ایی از کاخ ها را در دل خود از جمله: حمام قدیم، موزه مردم شناسی، کاخ شاه، موزه اسناد و موزه بین المللی عاج ایران جای داده است. در سال های گذشته کاخ مرمر عنوان پربازدیدترین موزه ایران به خود اختصاص داده است.
6- موزه میراث روستایی گیلان
از جذاب ترین مکان های دیدنی رشت می‌توان به موزه میراث روستایی اشاره کرد. مساحت این موزه حدود 263 هکتار که یک نمونه کوچک شده از معماری ساختمان ها، آداب و رسوم، غذای محلی، پوشاک و صنایع دستی مردم استان رشت است. بازدید از این مجموعه اطلاعات کاملی از فرهنگ و هنر مردم بومی آنجا را در اختیار بازدید کنندگان قرار می‌دهد.
7- موزه تخت جمشید
بنای تخت جمشید یکی از پرشکوه ترین جاذبه هایی است که در لیست بهترین موزه های ایران قرار می‌گیرد. تخت جمشید یکی از بناهای دوران هخامنشیان است که در زمان پادشاهی خشایارشاه بنا شده است. در سال 1311 پروفسور هرتسفلد رئیس وقت هیئت علمی تخت جمشید، قسمتی از این بنا را بازسازی و به موزه تبدیل کرده است. اشیا نگهداری شده در این موزه به سه دوره پیش از تاریخ، هخامنشیان و پس از اسلام تقسیم می‌شوند.
8- موزه آستان قدس رضوی
موزه آستان قدس رضوی همانطور که از اسم آن مشخص است در مشهد و در کنار بارگاه امام رضا(ع) قرار دارد. این مجموعه در حال حاضر در محل دفن شیخ بهایی در سال 1324 بنا شده است. این مجموعه علاوه بر دارا بودن گنجینه هایی از هدایای پیشکشی افراد مختلف از جمله مقام معظم رهبری، از لحاظ معنوی نیز جایگاه ویژه ای برای ایرانیان دارد.
موزه آستان قدس رضوی نیز از چند بخش مختلف تشکیل شده است که بخش اول که شامل اسناد و کتابخانه قدس رضوی است. قسمت های بعدی، موزه قرآن و کتاب های نفیس، موزه فرش، تالار آثار استاد فرشچیان و موزه مردم شناسی هستند. در این مجموعه ها آثار با ارزشی دیگری چون سلاح، ساعت، تمبر و ظروف به نمایش گذاشته شده است.
9- موزه تاریخ طبیعی همدان
موزه ها همیشه به آثار باستانی و اشیا محدود نمی‌شود. موزه تاریخ طبیعی با تلاش های جعفر محمد علیزاده در همدان تاسیس شد. در این موزه گونه های مختلف گیاهی، حیوانی و طبیعی سرتاسر جهان گردآوری شده و به صورت نمونه های زنده و تاکسیدرمی نگهداری می‌شود. این مجموعه در کنار نمایش گونه های طبیعی مرجع پژوهش های علمی هم محسوب می‌شود. موزه تاریخ همدان از 5 سالن که هر کدام به یک نوع گونه زیستی مربوط است، تشکیل شده است.
سخن نهایی
موزه های ایران گنجینه‌هایی ارزشمند از هنر، تاریخ و فرهنگ این سرزمین را به نمایش می‌گذارد و به بازدیدکنندگان امکان مشاهده و درک عمیق‌تری از زیبایی‌ها و تاریخ ایران را می‌دهند. این موزه‌ها در جهت حفظ و ارتقاء ارزش‌های فرهنگی و تاریخی ایران نقش بسیار موثری دارند و به عنوان جاذبه‌های فرهنگی برای گردشگران ملت‌های مختلف جهان شناخته می‌شوند.
سوالات متداول
1- کدام یک از موزه های ایران باستانی هستند؟
در اکثر موزها آثار باستانی و اشیاء قدیمی نگهداری می‌شوند اما موزه ملی ایران، موزه تخت جمشید، موزه پارس شیراز،موزه آذربایجان تبریز از جمله موزه هایی هستند که به طور کامل باستانی هستند.
2- بهترین موزه های تهران کدام هستند؟
انتخاب بهترین موزه کاری بسیار دشواری است اما بهتر است در تهران بازدید از کاخ موزه های سعدآباد، کاخ موزه گلستان و موزه جواهرات در برنامه خود قرار دهید.
3- در کدام یک از موزه های ایران می‌توان نقاشی های پیکاسو را دید؟
برای دیدن آثار و تابلوهای پیکاسو باید از موزه هنرهای معاصر بازدید کنید. در این موزه علاوه بر آثار پیکاسو آثار هنرمندان معروف دیگری چون: سهراب سپهری، پیکاسو، ماگریت، پولاک، ارنست، گوگن و جاکومتی قرار دارد.
4- چگونه موزه های جذاب را پیدا کنیم؟
با توجه به لیست موزه های ایران که در مقاله نام برده شده است می‌تواند بر اساس علاقه خود موزه مورد نظر خود را پیدا کنید.
